Η Novartis Hellas ομολογεί ότι συστηματικά διέπραττε πράξεις διαφθοράς, παραβιάζοντας την αμερικανική νομοθεσία, και συμφώνησε να πληρώσει πρόστιμο ύψους 225 εκατ. δολαρίων στο αμερικανικό δημόσιο (ASSOCIATED PRESS).
Αν, ως ευσυνείδητοι πολίτες, θελήσετε να σχηματίσετε προσωπική γνώμη για το σκάνδαλο Νovartis, αναζητήστε στο Διαδίκτυο την επίσημη μετάφραση της πρόσφατης εξωδικαστικής συμφωνίας (εφεξής: Συμφωνία) μεταξύ των αμερικανικών διωκτικών αρχών και της εταιρείας. Αγνοήστε τον κομματικό σκυλοκαβγά που περιβάλλει την υπόθεση στη χώρα μας. Σταθείτε στα γεγονότα, όπως περιγράφονται στη Συμφωνία, ιδιαίτερα στη «Δήλωση Πραγματικών Περιστατικών». Η Συμφωνία αφορά περιστατικά που συνέβησαν, κυρίως, το διάστημα 2012-2015. Η Novartis Hellas ομολογεί ότι συστηματικά διέπραττε πράξεις διαφθοράς, παραβιάζοντας την αμερικανική νομοθεσία, και συμφώνησε να πληρώσει πρόστιμο ύψους 225 εκατ. δολαρίων στο αμερικανικό δημόσιο. Η εταιρεία δεν επιρρίπτει ευθύνες σε μεμονωμένα στελέχη της, όπως έκανε π.χ. η Volkswagen στο σκάνδαλο περί ρύπων, αλλά ομολογεί, ουσιαστικά, ότι οι πράξεις διαφθοράς ήταν συστημικές – σχεδιασμένες.
Τρία εγκλήματα
Η Συμφωνία περιγράφει τα εξής τρία εγκλήματα που διέπραξε η εταιρεία (ενώ αναφέρει, επιπλέον, ως ενδεχόμενο, τον πιθανό χρηματισμό κυβερνητικών αξιωματούχων):
Πρώτον, δωροδοκία Παρόχων Υπηρεσιών Υγείας (ΠΥΥ, δηλαδή γιατρών), κυρίως μέσω της χρηματοδότησης της συμμετοχής τους σε διεθνή ιατρικά συνέδρια, «προκειμένου [η εταιρεία] να επηρεάσει ανάρμοστα και να πείσει τους ΠΥΥ του ελληνικού κράτους να αυξήσουν τη συνταγογράφηση του Lucentis» (συνταγογραφούμενο φάρμακο για την αντιμετώπιση της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας).
Δεύτερον, την «ανάρμοστη πληρωμή σε ΠΥΥ» για τη συμμετοχή τους σε δήθεν επιστημονική μελέτη (στην πραγματικότητα έργο μάρκετινγκ). Ο στόχος ήταν να συμμετάσχουν 2.200 γιατροί, οι οποίοι παρακολουθούσαν 44.000 ασθενείς.
Τρίτον, οι «πληρωμές διαφθοράς» (πρώτη περίπτωση) και οι «ανάρμοστες πληρωμές» (δεύτερη περίπτωση) καταχωρίστηκαν «ψευδώς» από την εταιρεία «ως νόμιμα έξοδα διαφήμισης και προώθησης», εξαπατώντας, έτσι, μέσω τη μητρικής, την αμερικανική επιτροπή κεφαλαιαγοράς.
Η Συμφωνία τεκμηριώνει ιδιαίτερα την αθέμιτη προώθηση της συνταγογράφησης του Lucentis, βάσει οργανωμένου σχεδίου δωροδοκιών στην Ελλάδα. Οι γιατροί (ΠΥΥ) «με την υψηλότερη τάση συνταγογράφησης Lucentis θα ελάμβαναν “επενδύσεις», όπως χορηγίες για παρακολούθηση διεθνών συνεδρίων, ενώ οι ΠΥΥ με λιγότερες προοπτικές […] δεν θα ελάμβαναν τέτοιες “επενδύσεις”».
Σε εσωτερική συνάντηση στελεχών της εταιρείας αναφέρεται ωμά ότι οι κρατικοί ΠΥΥ «πρέπει να καταλάβουν ότι η συμμετοχή τους σε [διεθνή συνέδρια] θα ακυρωθεί εάν οι επιδόσεις τους σε σχέση με τις πωλήσεις δεν βελτιωθούν σημαντικά. […] Οι αντιπρόσωποι πρέπει να καταστήσουν σαφές στους πελάτες τους [ΠΥΥ] ότι το Lucentis αντιμετωπίζει δυσκολίες στην αγορά και για το λόγο αυτό θα υπάρξουν σοβαρές συνέπειες». Με ύφος επικοινωνίας τύπου «Νονού», διευθυντής της εταιρείας («ο Υπάλληλος 1») «έπρεπε να μεταφέρει» σε συγκεκριμένο γιατρό («ΠΥΥ1») το «μήνυμα»: «Για να πάρεις, πρέπει να συνταγογραφήσεις. Τέλος τα δώρα». Πόσο πιθανό θεωρείτε ένα παρόμοιο «μήνυμα» να μην έφτασε σε πολιτικούς;
Αναζήτησα στον ιστότοπο της Novartis Hellas την αντίδραση της εταιρείας. Περίμενα μία συγγνώμη στους ασθενείς, το ελληνικό Δημόσιο, στους 430 εργαζομένους. Τίποτα. Διάβασα μια κενολόγο ανάρτηση, με τίτλο «Η «Novartis επιλύει στις ΗΠΑ εκκρεμείς υποθέσεις του Νόμου περί Πρακτικών Διαφθοράς Εξωτερικού (FCPA)». Προσέξτε τη γραφειοκρατική γλώσσα: η παραβίαση του νόμου και ηθικών επαγγελματικών αξιών (ειλικρίνεια, ακεραιότητα, υπευθυνότητα) μετατρέπεται σε διευθέτηση «εκκρεμότητας»!
Ανήθικες πράξεις περιγράφονται ευφημιστικά (τεχνικά, ουδέτερα) προκειμένου να αποκρυβεί η βαρύτητά τους. «Μετακίνηση πληθυσμών» ονόμαζαν οι ναζί τη μαζική εξόντωση των Εβραίων, «πλευρικές απώλειες» χαρακτήριζε ο Αμερικανικός στρατός τον φόνο αμάχων στο Ιράκ από γενικευμένους βομβαρδισμούς, «επενδύσεις» αποκαλούσε η Novartis τον χρηματισμό γιατρών. Με ευφημιστικές γλωσσικές κατασκευές αποκρύπτεται η πραγματικότητα, προκειμένου οι εμπλεκόμενοι να σιγήσουν την εσωτερική φωνή της ηθικής συνείδησής τους.
Εταιρική υποκρισία
Η ειρωνεία είναι ότι, δίπλα στην ανακοίνωση της εταιρείας, στον ιστότοπό της, παρατίθεται μια άλλη, με την οποία εκθειάζεται η σημασία της «εταιρικής υπευθυνότητας», συμπεριλαμβανομένης της «ασθενοκεντρικής» προσέγγισης και τη δημιουργίας «άριστου εργασιακού περιβάλλοντος». Εκ πρώτης όψεως, βλέπουμε ένα παράδειγμα εταιρικής υποκρισίας. Η εντύπωση αυτή ενισχύεται αν σκεφτεί κανείς ότι, το 2013, τη χρονιά που η Novartis «λάδωνε» γιατρούς και, ενδεχομένως, πολιτικούς, η εταιρεία κέρδισε το χρυσό βραβείο Εταιρικής Υπευθυνότητας!
Μια δεύτερη προσέγγιση, όμως, δείχνει πως ακόμα και μια επιχείρηση βουτηγμένη στη διαφθορά είναι αδύνατον να αποφύγει την ηθική γλώσσα. Είναι υποχρεωμένη να ορίζει τον ρόλο της ετεροαναφορικά, δηλαδή με αναφορά στο κοινό καλό («ασθενοκεντρικότητα») και σε κοινές αξίες που συνέχουν την εταιρεία και την ευρύτερη κοινότητα («Λειτουργούμε με απόλυτη υπευθυνότητα, εντιμότητα και διαφάνεια»). Για να «αριστεύσει» ένας οργανισμός πρέπει να αυτο-κατανοηθεί ως μια κοινότητα αξιών, τα μέλη της οποίας υπάγουν τη συμπεριφορά τους σε αξιακώς φορτισμένα κριτήρια αριστείας. Χωρίς κατευθυντήριες ηθικές αξίες καμία συλλογική προσπάθεια δεν ευδοκιμεί μακροχρόνια. Ενας οργανισμός είναι υποχρεωμένος να μιλά τη γλώσσα της ηθικής, ακόμα κι όταν εμπράκτως την καταπατά.
Την περίοδο 2012-2015, αντιπρόεδρος και γενικός διευθυντής της Novartis Hellas ήταν ο κ. Κ. Φρουζής. Η ευθύνη του για τη συστημική διαφθορά είναι, ex officio, αντικειμενικά, τεράστια. Το 2013, ο κ. Φρουζής βραβεύθηκε από την Ελληνική Εταιρεία Διοίκησης Επιχειρήσεων (ΕΕΔΕ) με το βραβείο του Καλύτερου Μάνατζερ της Χρονιάς. Σε συνέντευξή του, τότε, είχε δηλώσει βαρύγδουπα: «Ολοι εμείς που κατέχουμε θέσεις ευθύνης έχουμε χρέος να παραδώσουμε μια καλύτερη χώρα»! Στην προανακριτική επιτροπή της Βουλής φέρεται να είπε, πέρυσι: «Για εμένα η Novartis δεν είναι σκάνδαλο». Εύλογο: αν το άτομο δεν αναδεχθεί ειλικρινώς τις ευθύνες του, η απόκρυψη της πραγματικότητας το ωθεί στην αυταπάτη και τη δημιουργία ψευδούς συνείδησης.
Κλείνω με δύο ερωτήματα. Πρώτον, μετά τα όσα αποκαλύφθηκαν, γιατί η ΕΕΔΕ δεν έχει ανακαλέσει το βραβείο από τον κ. Φρουζή; Πώς προστατεύει το κύρος της, αλλά και το επάγγελμα του μάνατζερ, όταν εξακολουθεί να συγκαταλέγει στους βραβευθέντες τον επικεφαλής μια εταιρείας, η οποία ομολόγησε τη συστημική διαφθορά επί της ηγεσίας του; Δεύτερον, θα ακολουθήσει η ελληνική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς το παράδειγμα της αμερικανικής, σε άλλες περιπτώσεις απάτης, στερώντας από τον κ. Φρουζή τη δυνατότητα να κατέχει διευθυντική θέση στο μέλλον;
* Ο κ. Χαρίδημος Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
