«Το κράτος είμαι εγώ», έλεγε ο Λουδοβίκος ΙΔ΄. «Εγώ είμαι το κράτος, εγώ ο αντιπρόσωπος του λαού», έλεγε ο Ναπολέων Βοναπάρτης. «Οι πολιτισμένοι λαοί κερδίζουν την εξουσία με την ψήφο των πολλών, κυβερνώνται με την ικανότητα των ολίγων και μεγαλουργούν με την πνοή τού ενός», πρέσβευε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. «Τα θεμέλια όλων των κρατών είναι οι νόμοι», πίστευε ο Μακιαβέλι. Ομως, δεν αρκούν. «Με κακούς νόμους και καλούς δημόσιους λειτουργούς», έλεγε ο Οτο φον Μπίσμαρκ, «είναι ακόμη δυνατόν να κυβερνήσεις. Με κακούς δημόσιους λειτουργούς όμως, ούτε οι καλύτεροι νόμοι δεν μπορούν να βοηθήσουν».
Αναποτελεσματικό κράτος. Ο πιο φτερωτός παραλογισμός και η πιο δυσφόρητη κοινοτοπία τού ταιριάζουν. Επιτελικό κράτος. Πορεία στην ευθεία, χωρίς βολικές παρακαμπτηρίους. Διόλου εύκολο. Επανειλημμένως επιχειρήθηκε κατά τη νεότερη ιστορία μας, μετά τη συγκρότηση, η ανασυγκρότηση της κρατικής μηχανής, με υπουργεία, επιτροπές, συμβούλια, κώδικες, σχέδια, ανεξάρτητες αρχές, σώματα, θεσμούς, όργανα, συστήματα, ρυθμίσεις, μεταρρυθμίσεις. Ομως, αντί να τιθασευθούν τα τέρατα της συναλλαγής, της υδροκεφαλικής παραλυσίας, των ασυντόνιστων υπηρεσιών, του κυκεώνα αρμοδιοτήτων, και παρά τις μεγάλες τομές, αυτά αντίθετα γιγαντώθηκαν, και παγιώθηκαν οι υπερκαλύψεις, το οργανωτικό χάος, οι διαπλεκόμενες υπευθυνότητες, η διοικητική ασυνέχεια, οι στρώσεις στρεβλωμένων διαδικασιών, τα πελατειακά δίκτυα, οι κομματικοποιημένες θέσεις, η γραφειοκρατία, η πολυνομία, ό,τι μετατρέπει τη διοίκηση στο κουβάρι που μόνο με κινήσεις ματ μπορεί να λυθεί.
Εχουμε σχεδόν ξεχάσει τι εστί υγιές κράτος, σε τι συνίσταται αυτή η κεντρικά οργανωμένη εστία εξουσίας, που στο πέρασμα των αιώνων επανεφευρίσκεται εκσυγχρονιζόμενη. Από τα βασίλεια και τις αυτοκρατορίες, τις πόλεις-κράτη και τα κράτη-έθνη φτάσαμε στο σημερινό ιδιότυπο είδος, για δεκαετίες κομματικοποιημένου, νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου, που μόνο θεωρητικά τείνει σε μια κοινωνία με στόχευση στο κοινό καλό. Είναι ένας γραφειοκρατικός μηχανισμός που δρα μονάχα «διορθωτικά» στις κρίσεις, ένα πελατειακό, όχι ένα κοινωνικό κράτος, χωρίς αντανακλαστικά, σαν τον αναρρωνύοντα που λαχταρά συνεχώς την ασθένεια αφήνοντας να παρεισδύσουν προσχέδια προβλημάτων και αναστολείς πράξεων. Στην καρδιά αυτής της αναπηρίας στοχεύει, με ανάληψη ρίσκων, το σημερινό στρατηγικό σχέδιο για τη λειτουργία του κράτους.
Κράτος. Ποικίλλει η εικόνα που έχουμε γι’ αυτό. «Από την προσομοίωση με μια υπέρτατη δύναμη συμβολικής και φυσικής ισχύος και επιβολής έως την αγγελική παράσταση ενός στοργικού υποκειμένου» (Αντώνης Μανιτάκης, «Τι είναι κράτος»). «Υπήρξε ιστορικά το πολιτειακό κέλυφος, εντός του οποίου εμφανίστηκε και υιοθετήθηκε το Σύνταγμα. Το τελευταίο μετασχημάτισε το κράτος από απολυταρχικό σε συνταγματικό, την κυριαρχία από απόλυτη σε περιορισμένη και την εξουσία από ανέλεγκτη σε κανονιστικά οριοθετημένη και ορθολογικά δομημένη» (Λίνα Παπαδοπούλου).
Το κράτος έχει προικοδοτηθεί με δύο πόρους, την εξουσία, δηλαδή τη δυνατότητα να κάνει πράγματα, και την πολιτική, δηλαδή τη δυνατότητα να αποφασίζει ποια πράγματα πρέπει να κάνει ώστε να εξασφαλίσει (θεωρητικά) όλους τους πολίτες απέναντι σε ατομικές κακοτυχίες. Ιστορικά έχει αποτύχει να εγγυηθεί την ολική προστασία σε κοινωνίες καμωμένες από ομάδες που ζουν σε διαφορετικά πεδία συμφερόντων και χωρίζονται από ανθεκτικά και αδιαπέραστα τείχη και μόνο ορισμένες εισδύουν στο κράτος ως εκφραστές ενδιαφερόντων· ενώ, δεν διαθέτει πια τα μέσα να ακολουθήσει προγράμματα εποπτείας, ελέγχου, ρύθμισης, διαχείρισης. Σε ένα περιβάλλον παγκόσμιων υπερκρατικών ισορροπιών, πολιτική και εξουσία όλο και διαχωρίζονται. Και η εμπιστοσύνη στο κράτος σταδιακά διαβρώνεται. Οι προσωπικές προσδοκίες απομακρύνθηκαν από μακρόπνοα συλλογικά σχέδια, εξασθένησε η κουλτούρα του διαλόγου, τα άτομα φορτώθηκαν με όλη την ευθύνη για τις αποτυχίες της ύπαρξης, ο άλλος άρχισε να φαντάζει εχθρός.
Ομως, από την εποχή του Αδάμ όλη η προσπάθεια των ανθρώπων αποσκοπεί στις καρποφόρες ροπές που αφαιρούν φρένα και φθαρμένες αξίες. Η επιδίωξη εξέλιξης σφραγίζει κάθε πολιτισμό, η αναζήτηση εξηγήσεων κάθε φιλοσοφία – διαρκής η απαίτηση για νέες καταφάσεις.
Ωστόσο, οι κόμποι λύνονται μόνο όταν τη θέση των παραγράφων παίρνουν τα πεπραγμένα. Οταν κάθε συμβάν είναι νόμιμο και κάθε αρχή κοινή.
