Η αλήθεια είναι ότι έχουμε μπλέξει άσχημα. Ο Τούρκος μάς απειλεί. Ο κορωνοϊός μάς απειλεί. Ο συνδυασμός των δύο απειλών μεγεθύνει την οικονομική δυσπραγία που και αυτή μετατρέπεται σε απειλή. Η πατρίδα μας κινδυνεύει. Λογικό είναι να συσπειρωθούμε γύρω από την εκλεγμένη ηγεσία μας. Να συστρατευτούμε για να αντιμετωπίσουμε ενωμένοι τις απειλές.
Είναι αλήθεια ότι για πολλές δεκαετίες κυβερνήσεις και λαός στρουθοκαμηλίζαμε. Είχαμε βάλει το κεφάλι μας στην άμμο αρνούμενοι να παραδεχθούμε τη δυσάρεστη πραγματικότητα. Παρά τις όχι λίγες προειδοποιήσεις. Αφήσαμε να απαξιωθεί το αμυντικό υλικό. Δεν το συντηρήσαμε. Αφήσαμε τις λίγες βιομηχανίες που θα μπορούσαν να στηρίξουν την άμυνα (ΕΑΒ, Ναυπηγεία) στο έλεος των εργατοπατέρων και των κομμάτων μέχρι την πλήρη απαξίωσή τους. Ανεχτήκαμε την ηθική κατάπτωση της ηγεσίας όπως φανερώθηκε με τους στρατηγούς του Πυροσβεστικού Σώματος.
Ως λαός επιδείξαμε στην αρχή πειθαρχία απέναντι στην επιδημία του κορωνοϊού. Μόλις όμως «ξεπεράσαμε» τον κίνδυνο ξεχυθήκαμε στους δρόμους αδιαφορώντας για την υγεία τη δική μας και κυρίως των άλλων σε μια επίδειξη άκρατης ανευθυνότητας. Με βαρύτατες συνέπειες όμως πέραν της υγείας. Στην οικονομία και στην αμυντική ικανότητα της χώρας.
Για την οικονομία τι να γράψω; Μάθαμε να ζούμε με ψέματα. Με στήριγμα το κράτος και το… ανεξάντλητο λεφτόδεντρό του. Δέκα χρόνια μνημόνια και δεν μάθαμε τίποτε. Τίποτε! Η κυβέρνηση και οι υπουργοί φοβούνται να παρουσιάσουν την πραγματικότητα. Κατασκευάζουν ένα σκηνικό που τους επιτρέπει να μη διαταράξουν τις εδραιωμένες πεποιθήσεις της κοινωνίας. Ο πρωθυπουργός, που είμαι βέβαιος αντιλαμβάνεται την κατάσταση, για να ξεφύγει από το αδιέξοδο μερικών πλαδαρών υπουργών του και της δημόσιας διοίκησης ανέθεσε στον κ. Πισσαρίδη τη σύνταξη έκθεσης για την οικονομία.
Δεν είναι η πρώτη φορά που συντάσσεται έκθεση για την οικονομία. Μου έρχονται στον νου τρεις. Η περίφημη έκθεση Βαρβαρέσου το 1952. Οι εκθέσεις Σπράου το 1997 και τέλος η έκθεση της McKinsey & Company το 2011. Παρά το γεγονός ότι από την έκθεση Βαρβαρέσου του 1952 έχουν περάσει 70 χρόνια, η έκθεση εκείνη περιλαμβάνει πλήθος από επίκαιρες ανεκπλήρωτες προτάσεις. Το ίδιο και οι επόμενες εκθέσεις. Σε γενικές γραμμές όμως, κοινό χαρακτηριστικό και των τριών εκθέσεων είναι ότι παρέμειναν εκθέσεις. Πολιτικοί και λαός αρνήθηκαν να υποταγούν στην πειθαρχία ενός μεσο-μακροπρόθεσμου προγράμματος που θα οδηγούσε στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου των πολλών. Και έτσι φθάσαμε στη σημερινή μιζέρια. Σε όλα ουραγοί. Διαβάζω διεθνείς συγκριτικές κατατάξεις και με πιάνει κατάθλιψη.
Η έκθεση Πισσαρίδη δεν έχει ολοκληρωθεί. Στη δημοσιότητα δόθηκε ένα πρώτο τμήμα. Θα ακολουθήσει το δεύτερο και τελικό τον Σεπτέμβριο. Οι προτάσεις της, κατά τη γνώμη μου, αξιοσημείωτες. Χρειάζονται όμως χρόνο για να φέρουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Σκεφτείτε πόσα χρόνια χρειάζονται για να διαμορφώσει το εκπαιδευτικό σύστημα μορφωμένους πολίτες. Μη νομίζετε ότι χρειάζονται πολύ λιγότερα για να διαμορφωθεί το σωστό περιβάλλον για να γίνει η Ελλάδα η Καλιφόρνια της Ευρώπης (όπως την οραματίστηκε ο κ. Πισσαρίδης σε μία συνέντευξή του). Η έκθεσή του δίνει μεγάλη σημασία σε μέτρα που θα βοηθήσουν τους πολίτες να αλλάξουν οικονομική συμπεριφορά. Σε σωστά κίνητρα και λιγότερο σε έργα. Δυστυχώς όμως η ελληνική κοινωνία δεν έχει εμπιστοσύνη. Σε κανέναν. Και βέβαια ούτε στους πολιτικούς, ούτε στο κράτος, ούτε και σε οποιαδήποτε εξουσία. Αλλα χαρακτηριστικά της κοινωνίας είναι η έλλειψη υπομονής και πειθαρχίας που σε συνδυασμό με την απουσία εμπιστοσύνης δυσκολεύει αφάνταστα την εφαρμογή οποιασδήποτε μακροχρόνιας πολιτικής. Οπότε τι μπορεί και τι πρέπει να γίνει;
Θα επιχειρήσω να απαντήσω στο ερώτημα. Πριν όμως θέλω να παρατηρήσω μία παράδοξη απουσία στην έκθεση Πισσαρίδη (το αναφέρω με επιφύλαξη μήπως εμφανιστεί στο δεύτερο τμήμα). Το 1952 όταν έγραφε τη δική του έκθεση ο Βαρβαρέσος οι δημόσιοι υπάλληλοι ήταν λιγότεροι από 150.000. Δεν υπήρχαν τότε computers, αριθμομηχανές, σκληροί δίσκοι, ήταν όλα στο χέρι, στο χαρτί. Εκείνη λοιπόν την εποχή ο Βαρβαρέσος διαπίστωνε τη δυσλειτουργία της κρατικής μηχανής και θεωρούσε αναγκαία μια παρέμβαση για να την καταστήσει αποδοτική. Διαπίστωνε ανισοκατανομή των υπαλλήλων, κομματισμό, διορισμούς υπεραρίθμων, εκτεταμένη γραφειοκρατία, ανεπάρκεια, ανικανότητα κ.ά. Ζητούσε ο Βαρβαρέσος την αποπομπή υπαλλήλων υπαιτίων για κακοδιαχείριση, απολύσεις υπεράριθμων, αποκατάσταση πειθαρχίας, αποτελεσματική εποπτεία κ.λπ. Ολα αυτά για να βελτιωθεί η οικονομική αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα της κρατικής μηχανής.
Τα παραπάνω γράφονταν το 1952 των 150.000 υπαλλήλων. Η έκθεση Πισσαρίδη, το 2020, με περίπου 1.000.000 σιτιζόμενους από τον προϋπολογισμό δεν αγγίζει το ζήτημα της απίστευτης δυσλειτουργίας της κρατικής μηχανής που είναι εμπόδιο σε κάθε αναπτυξιακή προσπάθεια. Ολοι γνωρίζουμε την αλήθεια. Ολοι γνωρίζουμε ότι στο Δημόσιο υπάρχει ανισοκατανομή των υπαλλήλων (διορίζονται όπου τους βολεύει και όχι όπου χρειάζονται), κομματισμός, ασύλληπτος αριθμός υπεράριθμων, παντελής έλλειψη πειθαρχίας, μηδενική εποπτεία παρεχόμενου έργου κ.λπ. και όμως η έκθεση Πισσαρίδη δεν προτείνει ούτε όσα λίγα είχε προτείνει ο Βαρβαρέσος.
Ο τίτλος του σημειώματός μου είναι «Εκρηκτική αποφασιστικότητα». Αυτή είναι η επιβεβλημένη στάση της ηγεσίας απέναντι στη νωθρότητα και ανεπάρκεια της διοίκησης που με βεβαιότητα θα επιχειρήσει να υπονομεύσει την εφαρμογή της έκθεσης Πισσαρίδη.
Αμεση –εντός του Αυγούστου– νομοθέτηση ρυθμίσεων που αλλάζουν την οικονομική σχέση κράτους πολιτών και δεν χρειάζονται περισσότερη σκέψη ή μελέτη. Αναφέρω ενδεικτικά:
1. Αμεση πλήρης εξάλειψη της εισφοράς αλληλεγγύης.
2. Αμεση πλήρης κατάργηση του συμπληρωματικού φόρου για τα ακίνητα για τους ιδιώτες.
3. Αμεση κατάργηση των τεκμηρίων διαβίωσης (ακίνητα, αυτοκίνητα, σκάφη, πισίνες).
4. Αμεση κατάργηση του ηλίθιου φόρου 1% αύξησης κεφαλαίου.
5. Αμεση κατάργηση της άθλιας διάταξης που φορολογεί τα μερίσματα που εισπράττουν τα κοινωφελή ιδρύματα (που αν ήσαν κερδοσκοπικά δεν θα φορολογούνταν!).
Υπάρχουν και δεκάδες άλλες ρυθμίσεις που είναι ώριμες ή σχεδόν ώριμες. Στη Δικαιοσύνη όπου χρειάζεται ταχύτητα. Στη διοίκηση της Παιδείας και της Υγείας όπου χρειάζεται βαθιά αποκέντρωση και καθιέρωση αυστηρής αξιοκρατίας. Στο ασφαλιστικό όπου διαβάζω ότι ακόμη και σήμερα συνταξιοδοτούνται διάφοροι, κάτω από διάφορα προσχήματα, σε ηλικίες κάτω των 62, χρειάζεται να μειωθούν δραστικά οι εισφορές και να καθιερωθεί ένα σύγχρονο κεφαλαιοποιητικό σύστημα. Και πάρα πολλά άλλα.
Θα κλείσω με μερικές δικές μου αναμνήσεις. Ανέλαβα υπουργός Εθνικής Οικονομίας στην κυβέρνηση Κωνσταντίνου Μητσοτάκη στις 17.2.1992. Σε τρεις εβδομάδες ολοκλήρωσα τις διαπραγματεύσεις και αποκρατικοποιήθηκε η ΑΓΕΤ. Στη Βουλή (20.3.1992) ο πρωθυπουργός χαρακτήρισε την πώληση «σημείο καμπής στην προσπάθεια της αποκρατικοποίησης που αποτελεί, ως γνωστόν, κυβερνητική πολιτική». Στις 7.8.1992 ανέλαβα και το υπουργείο Οικονομικών. Την ίδια μέρα σε συνεργασία με τον κ. Παλαιοκρασσά καταθέσαμε νομοσχέδιο στο οποίο μεταξύ άλλων καταργούσαμε τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης (πλην αυτοκινήτων και τσιγάρων), αυξήσαμε τη φορολογία στα καύσιμα, εναρμονίσαμε τον ΦΠΑ κ.ά. για να είμαστε συνεπείς με όσα μια εβδομάδα πριν είχαμε κυρώσει στη Βουλή (συνθήκη Μάαστριχτ).
Με όση καλή διάθεση και αν έχω, δεν μπορώ να δικαιολογήσω ότι η κυβέρνηση έπειτα από 13 μήνες στην εξουσία δεν έχει καταφέρει να αποκρατικοποιήσει την ΕΑΒ και τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά, δύο κρίσιμες για την άμυνα και την απασχόληση βιομηχανικές μονάδες.
Απαιτείται εκρηκτική αποφασιστικότητα από όσους χειρίζονται την κρίση.
* Ο κ. Στέφανος Μάνος είναι πρώην υπουργός.
